Uyku terörü nedir?

Uyku terörü, uyku esnasında çığlık atma, yoğun korku ve fiziksel aktiviteler ile kendini gösteriyor. Gece terörü olarak da bilinen uyku terörü, genellikle uyurgezerlik ile eşleştiriliyor. Uyurgezerlik gibi, uyku terörü de uyku sırasında istenmeyen bir olay olan parasomni olarak ifade ediliyor. Memorial Antalya Hastanesi Nöroloji Bölümü’nden Uz. Dr. Özden Yener Çakmak, uyku terörü hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.

Uyku terörü nedir?

Parasomniler genellikle uykuya geçiş sırasında ortaya çıkan istenilmeyen anormal davranışların, fiziksel aktivitelerin ve çarpıntı, terleme, ciltte kızarıklık, göz bebeğinde büyüme gibi otonomik belirtilerin ortaya çıkması olarak tanımlanmaktadır. Uyku terörü parasomni başlığı altında yer almaktadır.

Uyku terörünün belirtileri nelerdir? 

Uyku terörü, uykunun ilk saatlerinde NREM uykuda meydana gelen, ağlama ya da yüksek sesli çığlıkla başlayan, otonomik belirtilerde artışın eşlik ettiği ani korku ataklarıdır. Uyku terörü yaşayan kişiler korkarak, çığlık atarak ya da ani, kendine ve çevresine zarar verebilecek koşma, fırlama, yanındaki kişiye vurma  gibi hareketler yaparak kalkarlar. Kişi bu sırada dış uyaranlara yanıtsızdır ve genellikle zorlukla uyandırılırlar. Kişi uyandığında konfuzyon ve korku hali yaşayabilir. 

Ek olarak otonom sistem uyarılmasın bağlı terleme, ciltte kızarıklık, çarpıntı, göz bebeğinde büyüme gibi belirtiler de eşlik eder. 

Uyku terörü kimlerde görülür?

Uyku terörü genellikle çocukluk çağında görülür. Başlangıç yaşı sıklıkla 3-12 yaş arasındadır. Erkek çocuklarında daha sıktır. Ergenlik döneminde ise genellikle düzelme eğilimindedir. Erişkinlerde ise çok daha nadirdir. Yaşam boyu görülme sıklığı erişkinlerde %1’in altındadır.

Uyku terörü neden olur? Risk faktörleri nelerdir?

Uyku terörünün nedeni net olarak bilinmemekle beraber genetik faktörlerin önemli olduğu ya da eşlikçi psikiyatrik hastalıklara eşlik edebildiği bilinmektedir.

Birinci derece akrabalarda görülme riski, ailesinde uyku terörü olmayanlara göre fazladır.

Şizoid, borderline ve bağımlı kişilik bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu, yaygın anksiyete bozukluğu ve uyurgezerlik ile birlikteliği sık olarak bildirilmektedir

Ayrıca uyku apne sendromu, yorgunluk, huzursuz bacak sendromu, alkol ve madde kullanımı ile de birlikteliği sık görülür.

Uyku teröründe tanısı nasıl konulmaktadır?

Uyku teröründe tanıda en önemli basamak hasta ve yatak eşinden alınan öyküdür. Video kaydı da tanı koymada yardımcı olabilir. 

Tıbbi hastalıkların sorgulanması, madde ve alkol kullanımı, psikiyatrik hastalıkların sorgulanması, nörolojik açıdan ayrıntılı değerlendirme doğru tanı açısından önem taşımaktadır. 

Tanıdan emin olunamıyorsa polisomnografi ile uyku kaydı tanıda çok yardımcı olabilir. 

Uyku teröründe tedavi nasıl  planlanır? 

Tedavide ilk adım hastanın güvenliğinin sağlanmasıdır. Hastaya o sırada zarar verebilecek nesneler uyuduğu ortamdan uzaklaştırılmalıdır.  Uyku hijyeni bu hastalarda önemlidir, bu açıdan bilgilendirme yararlı olacaktır. Eğer ataklar aynı saatlerde ortaya çıkıyor ise o saatten 15 dakika önce kişinin uyandırılması ve bir süre uyanık kalmasının sağlanması da fayda sağlayabilir. 

Alkol ya da madde bağımlılığı gibi tetikleyiciler var ise tedavi bunların bırakılması ile başarılabilir.

Tetikleyici olabilecek faktörlerin (depresyon, anksiyete, uyku apnesi vb) tespiti ve tedavisi de önemlidir. 

Uyku terörü atakları nadir ise bu öneriler yeterli olabilir.

Ancak atak sıklığı fazla  ve kişinin işlevselliğini bozacak seviyelerde ise antidepresanlar tedavide denenebilir. 

Benzodiazepinler tedavide etkin bir seçenek olsa da, bağımlılık ve kesildikten sonra atakların tetiklenmesine yol açabileceğinden ilk tercih olarak kullanılmaz.

Uyku terörü hakkında sık sorulan sorular 

Uyku terörü esnasında ne yapılmalıdır?

Kişinin o sırada yanında olan yakınının bu sırada sakinliğini koruması önemlidir.  Atakların  genellikle  20 sn ila 5 dakika arasında süreceği bilinmelidir. Uyku terörü yaşayan kişinin o anda uyandırılması oldukça güçtür. Aileye kişiyi o sırada uyandırmaya ve sakinleştirmeye çalışmalarının yararı olmadığı anlatılmadır. Sadece kişinin o esnada hareketlerle zarar görmemesi için güvenli ortam yaratılmalıdır. Atak sonlandığında uyku hali ve zihin bulanıklığı devam edebilir, bir süre sonra hastanın tekrar uykuya dalacağı bilinmelidir. Genellikle uyku terörü yaşayan birey sabah yaşananı hatırlamayacaktır.

Bebeklerde uyku terörü nedir?

Uyku terörü genellikle 3 yaş sonrası görülür. Ancak nadir de olsa  daha erken dönemde görülen vakalar da vardır. 

Bebek  ya da çocuk o sırada çığlık atabilir, korkmuş bir ifade ile etrafa bakabilir. Ancak ebeveynlerin bilmesi gereken o sırada uyanıklık olmadığıdır.  Bu nedenle bu sürede sakin olunmalı, olayın  bitiminde çocuk sakinleştirilmelidir. 

Çocuklarda uyku terörü olduğu zaman nasıl tedavi edilir?

Öncelikle yetişkinlerde uygulanan koruyucu  yöntemler çocukluk çağında da çok önemlidir. Çocuğun o sırada kendine zarar vermemesi için güvenli bir uyku odası hazırlanmalıdır. Hareketlerin olduğu dönemde ebeveynler çocukların kendine zarar vermesini engellemek için onu sıkıca tutabilirler. Uykusuzluğun bunu tetikleyebileceği bilinmeli ve uyku saatleri ve uyku hijyenine dikkat edilmelidir. Bu yöntemlerle tedavi sağlanamıyor ve 2-3 aydan daha uzun süredir sık ataklar yaşanıyorsa çocuk psikiyatrisi ya da çocuk nörolojisine başvurulmalı ve organik nedenlerin ayırıcı tanısı yapılarak tedavi planlanmalıdır. 

Uyku terörü ve epilepsi arasındaki fark nedir?

Uykuda görülen motor hareketlerin ayırıcı tanısı her klinisyen için çok önemlidir. Uyku terörü gibi NREM uyku sırasında görülen parasomniler özellikle uyku sırasında ortaya çıkan bazı epilepsilerle (nokturnal frontal lob nöbetler) karışabilir. Nokturnal frontal nöbetlerin başlangıç yaşı parasomnilerden biraz daha geçtir ve genellikle 10 ile 16 yaş arasındadır. Aile öyküsü bulunma olasılığı yüksektir. Parasomniler ile karışabileceği gibi birlikte görülme olasılığı da vardır. Nokturnal frontal lob nöbetleri de uyku terörü ile benzer şekilde uykunun başlangıç döneminde yani NREM uykusunda ortaya çıkar. Muayene ve EEG ile ayrım yapılabilir.  Ayrım yapılamayan hastalarda ya da epilepsi tedavisine rağmen nöbetler kontrol altına alınamadığında tam kanallı elektroensefalografi video polisomnografi tanıda altın standarttır.